Om verder verval te voorkomen, moet de IJsselhavensluis een grootscheepse hersteloperatie ondergaan. Het monumentale bouwwerk op de kruising van Oost- en Westhaven en Hollandsche IJssel, ooit onderdeel van de langste schutsluis ter wereld, geldt nog altijd als boegbeeld van Gouda als waterstad. De sluis is niet meer in gebruik. Deze week is men begonnen met het archeologisch vooronderzoek.

De voorbereidende werkzaamheden voor de restauratie beginnen maandag 3 juni en duren tot en met vrijdag 7 juni. Dan wordt aan de Oosthaven een zogeheten proefsleuf gegraven. Dat gebeurt om 2 redenen: onderzoek naar de oorzaak van de verzakking van de noordoostelijke kademuur én archeologisch vooronderzoek op het kasteel van Gouda, een beschermd monument. Dat laatste is een wettelijke verplichting in een historische binnenstad als die van Gouda. De renovatie van de sluis als geheel is voorzien voor 2025.

Sluis sinds 1633
De Havensluis werd aan het begin van de 17e eeuw gebouwd om het water tussen de Hollandsche IJssel en de Haven af te sluiten. Het precieze bouwjaar is onbekend, maar het bestaan van de sluis is zeker in 1633. Het sluiswachtershuis is nog steeds zichtbaar in zijn oorspronkelijke vorm. De Havensluis vormde samen met de Amsterdamsche Sluis en de Donkere Sluis een uitzonderlijk lange schutsluis van bijna 800 meter, voor zover bekend de langste ter wereld. De sluizen dienden niet alleen de scheepvaart, maar waren ook belangrijk voor het spoelen van de grachten.

Bij de watersnoodramp van 1953 kwam het water ook in Gouda heel hoog te staan. De Havensluis kon de stad maar net voor een overstroming behoeden. Dit was aanleiding om de Havensluis af te sluiten en de Veerstalkade te verhogen. Er kwam een nieuwe verbindingsweg over de Veerstalkade en sindsdien staat de haven alleen nog via een duiker in verbinding met de IJssel.

Kasteel van Gouda
Rond de Havensluis, de Punt, Oosthaven en het Houtmansplantsoen zijn eerder al aanzienlijke resten van het kasteel van Gouda (1360-1384) aangetroffen. Dat behoorde toen tot de belangrijkste onderkomens van de graven van Holland. Het kasteel stond langs de IJssel aan de oostzijde van de havenmonding en is een in de stadsmuur opgenomen kasteel.

Bij de geplande restauratie van de Havensluis verwacht de gemeente deze keer op funderingsresten van de kleine IJsselhaventoren (gesloopt in 1777) en de zuid- en westmuur van het kasteel te stuiten. Experts vermoeden dat de oostelijke muur van de Havensluis is gebouwd op de kleine IJsselhaventoren. Ook worden resten van de stadsmuren uit verschillende bouwperiodes verwacht. Omdat het om een beschermd monument gaat, moeten deze resten bij de restauratie zoveel mogelijk intact worden gelaten. Tijdens de werkzaamheden is er hinder voor autoverkeer. Er wordt een omleidingsroute ingesteld.