Woorden hebben betekenis. Dat werd weer eens extra duidelijk toen Forum-piepkonijn Gideon van Meijeren triomfantelijk voor de camera’s verkondigde dat ‘t begrip ‘Reptiel’ ook kan worden gebruikt voor een ‘verachtelijk wezen’. Dus al die mensen die dachten dat zijn grote goeroe Thierry Baudet veronderstelde dat de wereld geregeerd werd door een complot van aliens moest er de Dikke van Dale maar eens op naslaan. 

Op dat moment sloeg SBS-verslaggeefster Merel Ek toe. In datzelfde Van Dale-woordenboek leest zij namelijk dat ‘Liquideren’ ook ‘weggestuurd worden’ kan betekenen. Baudet wil namelijk dat tv-persoonlijkheid Johan Derksen strafrechtelijk wordt vervolgd, omdat die in het programma Veronica Inside had verkondigd dat het kamerlid moet worden geliquideerd. Terzijde: Derksen versprak zich gewoon: hij bedoelde geëlimineerd; hij vindt dat Baudet wegens aanhoudend wangedrag moet worden verwijderd uit de Tweede Kamer.

Tja, het is een moeilijk iets met taal. Veel woorden hebben een eenduidige betekenis. Als je ‘lieverd’ zegt of ‘goede vriend’ klinkt dat overduidelijk aardig. Maar wordt het in de mond van een crimineel gebruikt in een zinnetje als “Als jij niet doet wat we zeggen, lieverd, dan zullen we dat mooie bekkie van je eens even verbouwen”, dan is het van elke charme ontdaan. Ook “Kijk uit goede vriend, je gaat nu precies doen wat we zeggen, anders ben je straks voer voor de vissen”, klinkt niet echt aardig.

Soms is een dreigende context niet eens nodig. De toon waarop je ‘lieverd’ of ‘vriend’ zegt, kan al heel denigrerend uitwerken. Ook de dril-sergeant die zijn stoere macho-commando’s consequent aanspreekt met ‘dames’ wil kleineren. Nog vreemder is het gesteld als bepaalde woorden alleen binnen bepaalde groepen kunnen worden gebruikt. Dat ondervond voetbaltrainer Ron Jans in Amerika toen hij in de kleedkamer van zijn team een hiphop-liedje meezong, waarin het scheldwoord ‘Nigga’ (oorspr. Nigger) voorkwam. Dat bleek alleen aan Afro-Americans voorbehouden. Het kostte hem zijn baan.

Ook de Nederlandse term ‘Nikker’ heeft hier, zolang ik me herinner, een denigrerende betekenis gehad. Net als het Zuid-Afrikaanse ‘Kaffer’ (oorspr. Arabisch Kafir oftewel ongelovige). Op de lagere school had ik een creools-Surinaamse onderwijzer, die bij ruzies met ouders werd uitgescholden voor ‘vuile bruine’. Ja, aan schimpscheuten geen gebrek. Maar het in mijn jeugd algemeen gebruikte woord ‘Neger’ werd in die tijd gezien als een heel neutrale raciale aanduiding, net als joden, arabieren. En zigeuners, eskimo’s en indianen konden toen ook nog.

Black Power

Met de opkomst van Black Power en de Black Panthers in de VS kwam het begrip ‘Zwarten’ in zwang. Ik kreeg thuis nog net geen draai om mijn oren van mijn moeder, toen ik activiste Angela Davis een ‘zwarte’ noemde. Hoe ik het in mijn hoofd haalde, zo lelijk over een negerin te spreken? Mijn moeder is er ook nooit gewend aan geraakt dat dit ineens juist politiek correct was. Nou ja, tijdelijk dan.

Halverwege de jaren negentig kwam het begrip ‘Neger’ pas echt onder vuur te liggen. De oude hit ‘Wasted Words’ uit 1965 van The Motions met daarin de openingszin ‘In the States negroes fight for freedom’ wordt sindsdien door Rudy Bennett gezongen als ‘In the States people fight for freedom’. Mijn super-correcte zwager (die een tijd in de VS heeft gewerkt en daar volledig is gehersenpoeld) corrigeerde me consequent als ik weer eens het N-woord, zoals hij dat noemde, gebruikte. En je zag het overal. Alleen Youp van ’t Hek trok zich niets van het modieuze gedoe aan.

Ik vroeg zangeres Ruth Jacott in die tijd een keer hoe zij naar die hele discussie keek. Ze lachte me in mijn gezicht uit. “Waar gaat dit over? Ik ben toch een negerin?”. Maar de verwarring was compleet: kleurlingen, bruine mensen, zwarte mensen, wat was goed en wat was fout? En daarmee kwam ook het begrip ‘Blank’ onder vuur te liggen. Dat werd ineens ‘Wit’. Maar blanken zijn niet wit en zwarten zijn niet zwart. Mensen van kleur is inmiddels ingeburgerd. En dat zijn wel veel woorden, maar is in elk geval feitelijk juist. Voor de al dan niet witte blanken heb ik nog geen oplossing gehoord, dus dat blijft nog even aanmodderen.

Scheldwoord

Bij Indo’s hebben we ook iets opmerkelijks meegemaakt. Kinderen van gemengd ras in Nederlands-Indië (meestal een inlandse moeder en een Europese vader) werden aangemerkt als Indo-Europeanen, in het taalgebruik afgekort tot Indo. Dat was een objectieve aanduiding zonder enig oordeel. Dat het toch door veel Indo-Europeanen als scheldwoord werd ervaren hing samen met het feit dat Indo’s maatschappelijk niet op gelijke voet met de blanken stonden. De hogere functies waren niet voor hen toegankelijk. 

Pas in de jaren tachtig - dus dertig jaar nadat de kolonie onafhankelijk was geworden - waren het vooral jongeren die het begrip Indo vol trots gingen gebruiken en zelfs T-shirts met de tekst Super-Indo droegen. Op de Pasar Malams kun je ze nog steeds kopen. En inmiddels kan het woord weer gewoon worden gebruikt, al heeft de oudere generatie er soms nog moeite mee.

Maar we zijn er nog niet. Eskimo mag bijvoorbeeld niet meer, dat is nu een Inuit. En een Indiaan is tegenwoordig een inheemse of oorspronkelijke bewoner van Amerika. Zigeuners zijn Roma dan wel Sinti geworden, moslims ervaren de vroegere term Mohammedanen als beledigend en ga zo maar door. De Moorkop is natuurlijk helemaal uit den boze en ook de zigeunerschnitzel en jodenkoek liggen onder vuur. 

Slaven

Tegenwoordig heet het woke om je hierover druk te maken. En vanuit die kringen is ook het nieuwe begrip ‘tot slaaf gemaakte’ opgedoken. Bij OP1 zat onlangs operazangers Tania Kross die met programmamaker Cornald Maas naar Curaçao was geweest en daar onder meer de plantage had bezocht waar haar voorouders slaven waren. Tania Kross gebruikt het woord slaven, waarop presentatrice Natasja Gibbs - nog net niet verwijtend - heel woke corrigeerde door verder van ‘tot slaaf gemaakten’ te spreken. En daar zakt dus mijn broek van af.

Waarom moet expliciet worden benadrukt dat die voorouders tot slaaf zijn gemaakt. Alsof de term slaaf al niet pijnlijk genoeg is. Zou iemand het in zijn hoofd halen om te denken dat je vrijwillig slaaf kon worden? Dat je solliciteerde naar een baan als slaaf en vervolgens onderhandelingen voerde over de huisvesting, de hoeveelheid voedsel en hoe vaak je vrouw en dochters mochten worden verkracht door de plantagehouders? 

Wat een woke waanzin. Gaan we slachtoffers van geweld, beroving, diefstal of wat dan ook voortaan ‘tot slachtoffer gemaakten’ noemen. Worden gevangenen - het maakt niet uit of het om criminelen of om krijgsgevangenen gaat - straks ‘tot gevangene gemaakten’ heten? Ik kan nog wel even doorgaan: ‘tot drugsverslaafden gemaakten’, ‘tot dwangarbeider gemaakten’, ‘tot kindsoldaat gemaakten’, ‘tot seksslavin gemaakten’.      

Maar misschien kunnen we Gideon van Meijeren wel een ‘tot mafkees gemaakte’ noemen.