Toen ik twee jaar geleden in de taxi naar het centrum van Riga reed, hoorde ik de chauffeur over de intercom Russisch praten. Ik vroeg hem in het Engels of hij Russisch was? ”Nee meneer, ik ben Let en ik spreek Russisch,” antwoordde hij direct.

Nationalisme is een gevoel dat wij in het Westen met argwaan bekijken. Toen de publicaties van Karl Marx en de daaropvolgende sociale bewegingen de arbeiders in Europa wakker maakten en opriepen hun krachten te verenigen (de vuist!) mislukte dat door het nationalisme.

In de Eerste wereldoorlog bestreden socialisten elkaar op gruwelijke manier in de loopgraven. Hun nationale identiteit bleek belangrijker dan hun proletarische gevoelens van eenheid.

Het aanvankelijk internationale karakter van de Russische revolutie werd door Stalin en zijn opvolgers beperkt tot een formaliteit. De nationale Russische belangen prevaleerden boven de internationaal socialistische idealen; de Communistische Internationale werd een instrument van Moskou.

De Duitse en Italiaanse pogingen nationalisme en socialisme te combineren liepen uit op de catastrofes, die fascisme en nationaalsocialisme genoemd werden.

Nadat, zowel in het Westen als in het Oosten, de combinatie van socialisme en nationalisme tot gruwelijke dictaturen had geleid werd vooral het nationalisme in de ban gedaan. Socialisten wijzen het liefst naar nationalisten als boosdoeners om zo zelf buiten schot te blijven, terwijl de bureaucratie - die socialisme onvermijdelijk met zich meebrengt - in de praktijk leidt tot het vormen van een ambtenarenklasse en dus ongelijkheid.  

Toen ik net docent werd had ik een collega, die bijna met pensioen ging. Hij vertelde me voor de oorlog met een gebroken geweertje te hebben gelopen; het teken van pacifisme en ontwapening.

“Toen de moffen kwamen smeekte ik om een wapen, Ronald. Wij sociaaldemocraten hadden een bloedhekel aan het koningshuis en bleven zitten als het Wilhelmus gespeeld werd. Nu mag ik Juliana wel en ik krijg bij het Wilhelmus altijd tranen in mijn ogen.”

Toch noemde hij zich geen nationalist.

Toen ik op de Erasmusbrug een enorme groep Turken met hun nationale vlag zag zwaaien, kon ik daar geen begrip voor opbrengen; sterker nog ik ergerde me er dood aan. 

Is dat geoorloofd Nederlands nationalisme? Mijn Turkse leerlingen waren verre van een eenheid. Koerden en Alevieten beriepen zich op hun eigen identiteit, behalve als hun gezamenlijke nationaliteit van buitenaf werd bekritiseerd. Dan waren ze ten eerste Turk en pas daarna Aleviet of Koerd. Hetzelfde gold voor Arabische Marokkanen en Berbers. Kwam er kritiek van buitenaf, dan waren ze direct een eenheid.

In de Oekraïne van na de Tweede wereldoorlog werd door de Stalin bewust gerussifiseerd. De Krim-Tartaren werden gedeporteerd en door Russen vervangen. Ook Oekraïners, die met de Duitsers geheuld hadden werden geëlimineerd en hun plaats werd door Russen ingenomen, evenals de opengevallen plekken van de talloze nazi slachtoffers.

Het was dus ook niet verwonderlijk dat in 2010 in Oekraïne een pro-Russische president werd gekozen, die echter een paar jaar later weer werd afgezet. Die afzetting leidde tot de afscheiding van de Krim en delen van Oost Oekraïne. In dat laatste deel ontstond een gewapend conflict tussen het Oekraïense leger en Russische separatisten.

Toen Poetin besloot tot zijn misdadige inval had hij gerekend op solidariteit van vele Oekraïners met een Russische achtergrond. Zij zouden zijn troepen met gejuich en bloemen binnenhalen. De Russisch sprekende soldaten uit het Oekraïense leger zouden hun wapens neerleggen en overlopen.

Het tegendeel gebeurde. Zijn militairen werden in eigen taal aangesproken door met geel-blauwe vlaggen zwaaiende burgers en Russisch sprekende vrouwen gilden dat ze moordenaars waren. Poetin rekende niet op de nationalistische gevoelens die worden opgeroepen door een onrecht dat een volk wordt aangedaan. Door de inval verdwenen de binnenlandse tegenstellingen en werd Oekraïne voor het eerst een echte eenheidsstaat.

De slapende nationalistische leeuw is wakker gemaakt door een beer en hij verdedigt zich volkomen terecht met alles wat hij in zich heeft.